Przejdź do treści

Relaks stopniowy metodą Jacobsona

Edmund Jacobson – twórca metody – urodził się w 1888 r. w Chicago, zmarł w 1983 r.

Był amerykańskim lekarzem medycyny, fizjologiem, psychiatrą i naukowcem. Jacobson kształcił się w fizjologii na Northwestern University, natomiast tytuł doktora otrzymał na Uniwersytecie w Harvardzie. Po studiach powrócił do Chicago, gdzie podjął się pracy naukowej nad badaniem aktywności impulsów nerwowych w mięśniach. Efektem jego pracy było odkrycie zależności pomiędzy zwiększonym napięciem mięśniowym, a zaburzeniami stanu emocjonalnego i psychiki.
Podstawy teoretyczne Jacobson był w stanie udowodnić związek pomiędzy nadmiernym napięciem mięśni i różnych chorób ciała i psychiki. Stwierdził, że napięcie i natężenie zawsze towarzyszy skróceniu włókien mięśniowych, a zmniejszenie napięcia mięśni zmniejsza aktywność ośrodkowego układu nerwowego. Tak więc relaksacja oraz przeciwieństwa stanów podniecenia dobrze nadają się jako środek profilaktyki zaburzeń psychosomatycznych. Pierwsza publikacja opublikowane przez Jacobsona, związane z jego metodą miała miejsce w 1929 r. w książce pt. „Progressive relaxation”. Dotyczyły one technik rozluźniania poszczególnych grup mięśniowych dla uzyskania bardziej ekonomicznego zużycia energii w czasie wysiłku.

Z czasem Jacobson rozwinął swoją technikę relaksu i w sposób bardziej precyzyjny określił m.in. wskazania do wykonywania ćwiczeń, a szczególny nacisk położył na rozwijanie umiejętności regulowania napięcia mięśniowego. Pisał, że jest to niezbędny warunek dla skutecznego przeciwdziałania napięciom psychicznym i stanom zmęczenia. Wg. Jacobsona samemu należy nauczyć się opanowania własnych reakcji mięśniowych i kontroli procesów toczących się w pracującym mięśniu, a następuje to właśnie poprzez świadome rozluźnianie i napinanie mięśni.

Relaks stopniowy metodą Jacobsona jest metodą analityczną, która polega na stopniowym rozluźnianiu kolejno poszczególnych grup mięśniowych, prowadząc wtórnie do odprężenia psychicznego. Koniecznym elementem terapii jest już na wstępie uświadomienie sobie przez poddającego się ćwiczeniom różnic między skurczem mięśnia i jego rozluźnieniem. Można zaprezentować tę różnicę na grupie mniejszych mięśni, np. agonistów i antagonistów ramienia, następnie przedramienia i dłoni itd. Dzięki temu wstępowi poprzez rozluźnianie i napinanie mniejszych grup mięśniowych (relaks lokalny) dochodzi się do swobodnego rozluźnienia wszystkich mięśni łącznie z mięśniami oddechowymi i artykulacyjnymi (relaks uogólniony). Równocześnie następuje uwalnianie się od sytuacji lękowych i gwałtownych reakcji emocjonalnych.

Co zyskujemy?
Pacjent podany ćwiczeniom Jacobsona, uczy się samoczynnej kontroli i regulacji napięcia mięśni. Dzięki temu z czasem staje się uodporniony na działanie wielu czynników, zwłaszcza nerwicorodnych. Twórca metody wymienia liczne korzyści wynikające z opanowania sztuki treningu Jacobsona, poniżej wymienię najważniejsze z nich.
1. Pacjent uczy się rozumieć lepiej samego siebie i drugich, co daje mu w praktyce dużo satysfakcji i zadowolenia.
2. Umiejętność oceny nieprawidłowego napięcia i jego umiejscowienia oraz rozładowania umożliwia uzyskanie równowagi w razie sytuacji stresowej.
3. Fizjologiczna psychoterapia tego rodzaju czyni chorego niezależnym, przeciwnie niż rożne formy leczniczej sugestii lub oczywiście farmakoterapii.
4. Pacjenci uczą się skutecznie przeciwdziałać trudnościom i niepowodzeniom, co lepiej przygotowuje ich do warunków życia.
5. Pacjenci zdolni do pracy pracują wydajniej i z mniejszym napięciem, przez co unikają patologicznego zużywania się narządów.
6. Pacjenci uczą się odróżniać obiektywne czynniki działające na nich od subiektywnych reakcji – stają się bardziej obiektywni.
7. Polepsza się stabilizacja nerwowego układu autonomicznego oraz koncentracja uwagi.
8. Umiejętność relaksu umożliwia poprawę funkcji trawiennej, zmniejszając lub usuwając nierównowagę (zaparcia, biegunki).
9. Często może nastąpić szybsze gojenie się wrzodów żołądka i dwunastnicy.
10. Postępujący relaks może być kluczem do zmniejszenia zgonów z powodu chorób naczyniowych, ponieważ stan wzmożonego napięcia nerwowego wpływa ujemnie na serce i naczynia krwionośne.
11. W chorobie nadciśnieniowej relaks obniża zarówno ciśnienie skurczowe jak i rozkurczowe.
12. Szczególnie korzystnie działa regulacja napięcia mięśniowego w zaburzeniach funkcjonalnych układu nerwowego i psychonerwicach.
13. Obniżanie napięcia metodą relaksu daje poprawę i zachęcające wyniki w różnych dyscyplinach medycyny, jak w dermatologii, urologii, okulistyce i ogólnej chirurgii.
14. Pacjenci po opanowaniu tej metody mają wiele możliwości aby wpływać kolejno na własne stany emocjonalne.
15. W ogólnym podsumowaniu można stwierdzić , że każdy korzystający z metody uczy się ekonomiczniej zużywać energie.

Jak to działa?
Podczas każdego skurczu i rozkurczu mięśnia ma miejsce sygnał płynący z wrzecion mięśniowych, który dostarcza informację o tym, co się dzieje w mięśniu, a pośrednio w naszym ciele. W czasie snu siła mięśniowa wymyka się z pod naszej kontroli, natomiast w stanie czuwania jesteśmy w stanie wykorzystać ją do wszystkich czynności, bardzo często jednak robimy to w zły sposób, nadużywając siły i zużywając zbyt dużo energii. W tym momencie jest to niepotrzebna praca, która przyspiesza i nasila stan zmęczenia. Uświadomienie sobie wcześniej wspomnianej sygnalizacji płynącej z wrzecion mięśniowych oraz nauczenie się odczytywania przesyłanych sygnałów jest podstawą opanowania zjawisk toczących się w naszym organizmie.

Podsumowanie.
Efektem odbytych ćwiczeń jest umiejętność rozluźnienia mięśnia lub danej grupy mięśniowej. Musi się to odbywać samorzutnie, z chwilą ukończenia lub przerwania pracy. Z tą chwilą, nasz organizm automatycznie wyłącza siły i napięcia, a w to miejsce pojawia się rozluźnienie i uczucie odprężenia. Efektem dobrze wykonywanych ćwiczeń jest fakt, że nie musimy o tym myśleć , ani się do tego przekonywać (jak np. w treningu autogennym Schultza)– następuje to automatycznie. Należy jednak pamiętać, że napięcie naszych mięśni nie spada do zera, a utrzymuje się na pewnym minimalnym poziomie, tzw. napięcia rezydualnego.
Poznanie relaksu stopniowego metodą Jacobsona pozwala na racjonalną gospodarkę zasobami energii. Jest to szczególnie ważne w dzisiejszym pędzącym świecie. Jestem pewien, tego że trening Jacobsona jest wspaniałym sposobem na usunięcie nadmiernego napięcia mięśniowego, które z racji naszej profesji nader często Nas dotyczy. Jest to kolejną z metod relaksacji, która może być wykorzystana jako element terapii dla Naszych pacjentów jak i dla Nas samych. Jestem przekonany, że wielu terapeutów już korzysta z klasycznych metod relaksu, a tych którzy jeszcze tego nie robią, zachęcam do refleksji. Pamiętajmy również o tym, że warto najpierw samemu postarać się na sobie opanować metody pomagające w leczeniu pacjentów, aby móc stać się realnym i świadomym nauczycielem i rozmówcą.
Polecam ćwiczenia metodą Jacobsona, naprawdę warto.

Autor:
Jakub Czaja

Bibliografia:
Teoria i metodyka ćwiczeń relaksowo-koncentrujących, pod redakcją Stanisława Grochmala – Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich